معجزات علمی قرآن (قسمت اول)
عبداله طالبی نیا دانشجوی دکتری عرفان اسلامی در یادداشتی در پایگاه خبری مهرصبا نوشت:
تمام کتاب ها و نوشته هایی که پرورده فکری و نبوغ ذهنی انسانهاست، قلمرو دانش و معرفت های محدود و نشانگر آگاهی های نسبی و محدود پدید آورندگان آن هاست .
تاکنون تجربه تاریخی بشر نشان نداده که نبوغ ذهنی یک انسان از تمام اسرار هستی آگاه باشد، و در همه حوزه های دانش حرف آخر را بگوید؛ بلکه هر یک از دانشمندان به کاستی دانسته های خویش و گستردگی حوزه مجهولات خود اعتراف نموده اند.
اما در زیر این گنبد دوار یک کتاب است که جولانگاه بی کرانگی هاست و وسعت و تنوع موضوعات آن مرز ناشناس است. این بروشور کامل همان قرآن مجید است که خداوند متعال جهت بهره گیری از سرمایه های با ارزش و بکر موجود در وجود انسان برای وی فرستاده و در آن از شرح هیچ نکته ای که لازمه رهیابی او به سوی مقصد کمال است فرو گذار نکرده است .
و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی (سوره نحل آیه ۸۹)
قرآن مجموعه ای پر برگ و بار، از معارف مورد نیاز بشر در زمینه های گوناگون فکری، اعتقادی، بینش های بنیادی پیرامون آغاز و فرجام عالم و آدم و نظامهای رفتاری همه جانبه انسان در جنبه های زندگی فردی، اجتماعی، مادی و معنوی، دنیوی و اخروی است. بی گمان استخراج و دسته بندی موضوعات مدون در قرآن از عهده یک نفر بیرون است. امروز پس از گذشت قرنها از تاریخ نزول قرآن و رشد و توسعه چشمگیر فرهنگ و دانش در حوزه های گوناگون معارف، هیئت های بزرگ علمی دنیا در رشته های مختلف، علوم مربوط به خداشناسی، انسان شناسی، طبیعت شناسی و … با امکانات بسیار گسترده و همکاری یکدیگر به مطالعه و تدوین می پردازند. اما با این همه، خود معترفند که رهآورد علمی ایشان در کنار عظمت معارف قرآن ناچیز است.
یکی از جنبه های اعجاز قرآن که در یک قرن اخیر مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است، جنبه اعجاز علمی قرآن است. قرآن مثالها و مطالب علمی فراوانی ارائه می کند که با جدیدترین قوانین و نظریات اثبات شده علمی موافقت دارد و همین نکته بسیار مورد توجه دانشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمان قرار گرفته تا آنجایی که بسیاری از غربیها مجذوب این بعد علمی قرآن شدند و به حقانیت اسلام پی بردند و به دین اسلام مشرف شدند از این رو بسیاری از مفسران کوشش کردند که با کنار هم گذاردن مطالب علمی و آیات قرآن، اعجاز علمی قرآن را اثبات کنند.
قرآن چهارده قرن قبل در سرزمین عربستان مطالبی در مورد آسمانها، زوجیت گیاهان، حرکت خورشید، زمین و … بیان کرده که امروز بعد از هزار و اندی سال دانشمندان به حقانیت آنها پی برده اند و جالب این که بسیاری از نظرات قرآن در محیط های علمی آن زمان( ایران، روم، یونان) قابل قبول نبوده چرا که هیئت بطلمیوسی حاکم بر افکار دانشمندان نمی پذیرفت که زمین حرکت کند و حتی گالیله را به جرم چنین سخنی محاکمه و محکوم نمودند.
از قرن دوم هجری انطباق قرآن با علوم تجربی شروع و به زودی جای خود را به عنوان یک روش تفسیری قرآن پیدا نمود و بسیاری از مفسران به آن روی آوردند. در یک قرن اخیر در جوامع اسلامی توجه بیشتری به این روش تفسیری شد تا آنجا که بسیاری از روشنفکران و متخصصان علوم تجربی هم به تفسیر آیات به وسیله علوم تجربی و اثبات اعجاز علمی قرآن روی آوردند.
آنان که دل بر این مکتوب نورانی بستند با همتی والا و تلاشی فراگیر تفسیر هستی را از آن آموختند و با رازهای سر به مهر آن زیستند و با او جاودانه شدند. قرآن چشمه های دانش را بر فکر شان جاری کرد و هزاران کتاب در رشته های گوناگون دانش از آن نشأت یافت و میراث مسلمانان گردید.
امروز نیز قرآن همان چراغ روشنایی بخش و احیاگر است که آن اعجاز ها را پدیدآورد. انسان امروز، در پس واخوردگی مکتبهای خود ساخته ی زمینی بیش از هر زمان دیگری نیازمند هدایتهای آسمانی است. از این رو تلاش در احیای معارف الهی و باز شناسی مفاهیم والای آن برای متحول نمودن زندگی بشر امری ضروری است.
قرآن نه فقط یک کتاب بلکه یک معجزه است که نشانه ی صدق پیامبر (ص) است و از این رو اعجاز قرآن از همان اوایل ظهور اسلام مورد توجه مسلمانان قرار گرفت.
اعجاز قرآن دارای ابعاد متفاوتی است که در این مجال مختصر به وجه علمی آن پرداخته می شود:
الف – فصاحت و بلاغت
یعنی قرآن یک معجزه ادبی است به طوری که فصیح بودن آن در حد اعلای فصاحت و بلیغ و رسا بودن آن نیز کامل است به طوری که در قبل و بعد از ظهور اسلام هیچ شعر یا خطبه و کلام عربی به پایه آن نرسیده است.
ب – سبک و نظم خاص قرآن
هر چند قرآن از حروف و کلمات معمولی زبان عربی تشکیل شده است اما نظم خاص خود و تألیف منحصر به فرد آن در ترکیبات کلامی آن معجزه است یعنی سبک خاص آن، نه شعر، نه نظم است بلکه کلامی خاص است که قابل تقلید نیست. چرا که خداوند از همه حروف و کلمات و ترکیبات آگاهی دارد و بهترین آنها را انتخاب کرده است ولی ما نه علم کامل الهی را داریم و نه قدرت او را و لذا نمی توانیم مثل او سخنی بگوئیم.
پ – شیرینی و جذبه خاص یا موسیقی خاص قرآن یا روحانیت قرآن
از همان اوایل بعثت پیامبر (ص) تأثیر شگرف قرآن در قلوب مردم واضح بود به طوری که مشرکین عرب، مردم را از گوش دادن به قرآن منع می کردند تا جذب کلام الهی نشوند و شیرینی آن را نچشند. و همین مطلب امروزه گاهی، تحت عنوان ( موسیقی قرآن ) خوانده می شود که برخی از متأخران به آن تمایل دارند. و می گویند این جنبه از قرآن معجزه است و دیگران از آوردن کلامی که چنین تأثیری داشته باشد عاجزند.
ت – معارف عالی الهی قرآن از یک فرد امُّی
وقتی معارف قرآن در زمینه توحید و صفات خدا با دیگر کتابهای آسمانی و سخنان فلاسفه و حکما، مقایسه می شود متوجه می شویم که قرآن چیز دیگری است که عقل ها را متحیر می نماید. و دیگران از آوردن معارفی مثل آن عاجز ند و این در حالی است که همه این معارف توسط یک فرد امّی ( بی¬سواد) بیان شده است.
ث – قوانین محکم قرآن
نظام وتشریع و قانون گذاری قرآن از چنان متانت و استوری برخوردار است که هیچ کس قادر نیست مثل آن را بیاورد بلکه انسان ها هر قانونی که می¬گذارند پس از گذشت چندی اشکالات و سستی آن آشکار می شود و خود ناچار به تغییر آن می¬شوند.
ج – برهان های عالی قرآن
قرآن کریم وقتی سخن از توحید و معاد و نبوت می کند چنان استوار و بر اساس قوانین صحیح فکر (منطق) سخن می گوید، تو گویی پیامبر اسلام (ص) ده¬ها سال منطق و فلسفه خوانده است در حالی که او یک فرد امّی بود. این، اعجاز قرآن را می رساند چرا که هیچ فرد امّی نمی تواند اینگونه سخن بگوید.
چ – خبر های غیبی از گذشته و آینده
قرآن در موارد متعدد از اقوام گذشته که اثری از آنها نبود مثل قوم لوط و عاد و ثمود و… سخن گفته است و اکتشافات بعدی باستان شناسان این مسائل را اثبات کرده و می کند. و یا در مواردی از مسائل آینده سخن می راند مثل پیش بینی شکست ایران از روم که به وقوع پیوست. این اخبار غیبی است که بشر عادی از آوردن مثل آن عاجز است.
خ – اسرار خلقت در قرآن ( اعجاز علمی)
یکی از ابعاد اعجاز قرآن که در چند قرن اخیر ظاهر شد و بسیاری از متخصصان علوم را به شگفتی واداشت و برخی صاحب نظران علوم قرآن بدان تصریح کرده اند همان گزاره های قرآن در مورد مسائل علمی مثل: زوجیت گیاهان و حرکت خورشید و زمین است. در حالی که انسان ها تا قرن ها بعد از نزول قرآن بدان مطالب علمی دسترسی نداشتند.
ح – استقامت بیان (عدم اختلاف در قرآن)
قرآن در طی بیست و سه سال بر پیامبر (ص) نازل شد که گاهی در شرایط جنگ، صلح، سفر و … بود ولی با این حال اختلاف و تناقضی در بیانات قرآنی وجود ندارد. در حالی که اگر یک نویسنده در طی چند سال مشغول نوشتن باشد گاهی در ابتدا و انتها و مطالب داخل نوشته تناقضاتی به چشم می خورد. این مطلب، اعجاز قرآن را می رساند که هیچ انسانی نمی تواند مثل قرآن این گونه سخن گوید.
د – ایجاد انقلاب اجتماعی
برخی صاحب نظران بر آنند که اعجاز قرآن کریم این است که تغییر عظیم و جدی و انقلاب بزرگی در حیات انسان به وجود آورده است که با قوانین عادی و تجربی بشر در اجتماع و سنن تاریخی سازگار نیست. به عنوان نمونه وضع اجتماع اعراب جزیره العرب را مثال می زنند که قبل از اسلام با تمدن و مدنیت آشنا نبودند ولی کتابی مثل قرآن از آنجا برخاست در حالی که هر کتاب آئینه فرهنگ و علم جامعه خویش است اما قرآن کریم بر خلاف قوانین طبیعی و اجتماعی بوجود آمد و توانست جامعه عرب را صاحب فرهنگ و تمدن جدیدی کند.
ذ – صرفه
برخی معتقدند که اعجاز قرآن از آن جهت است که خداوند اجازه نمی دهد کسی مثل قرآن را بیاورد یعنی قدرت را از مخالفین سلب می کند. البته این نظریه به سه صورت تصویر شده است:
– این که بگوئیم خداوند انگیزه افراد مخالف قرآن را سلب می کند.
– این که بگوئیم خداوند علوم لازم آنها را سلب می کند.
– این که بگوئیم با این که قصد مخالفت دارند و قدرت برآوردن مثل قرآن دارند، اما خداوند جلوی آنها را جبراً می گیرد.
البته به این دیدگاه جواب های متعدد داده شده است. و معمولاّ اساتید و صاحب نظران علوم قرآن این دیدگاه را نمی پذیرند.
راز اعجاز قرآن
چرا پس از چهارده قرن هنوز کسی نتوانسته است به تحدّی ( مبارزه طلبی) قرآن پاسخ دهد و سوره¬ای مثل آن را بیاورد. رمز این عجز و ناتوانی در چیست؟ آیا انسان ها، زبان عرب و قواعد آن را نمی دانند یا نمی توانند فراگیرند؟ آیا علم بشر ناکافی است؟
همین پرسش مشکل است که برخی از متفکران و صاحب نظران را به دامن (صرفه) انداخته است. در پاسخ به این پرسش می توان این گونه گفت: قرآن کلامی از جهات و ابعاد گوناگون معجزه است، قرآن کتابی است با الفاظ محدود و معانی بسیار و عالی، قرآن کتابی است با الفاظ عربی معمولی اما در اوج فصاحت و بلاغت که مثل آن وجود ندارد.
قرآن مثل هر کتابی دیگر از سه عنصر ( لفظ، معنا و نظم) تشکیل شده است پس اگر کسی بخواهد کتابی مثل آن را بیاورد باید حداقل سه شرط ذیل را داشته باشد:
– علم به تمام الفاظ، اسم ها، فعل ها و … را داشته باشد بطوری که بتواند بهترین و مناسب ترین آنها را در جمله به کار بندد.
– عقل او تمام معانی الفاظ، اسم ها، فعل ها و … را بفهمد تا بتواند در موقع سخن گفتن بهترین و مناسب ترین معنا را در مورد مقصود خود ارائه دهد.
– علم به تمام وجوه نظم کلمات و معانی داشته باشد تا بتواند در موقع لزوم بهترین و مناسب ترین آنها را برای کلام خویش انتخاب کند.
از آنجا که این (الفاظ، معانی، نظم آنها) هنگامی که در هم دیگر ضرب شوند یک مجموعه بی نهایت ( به اصطلاح ریاضی) را تشکیل می دهند. لذا تسلط و احاطه بر آنها و حضور ذهن در مورد همه این امور برای یک انسان مقدور نیست. علاوه بر آن که مطالب و محتوای عالی قرآن و اسرار علمی و جهات دیگر آن، خود، علومی دیگر را می طلبد که در دسترس بشر نیست.
پس تنها خداست که بر همه چیز احاطه دارد و علم او نامحدود است و می تواند این مجموعه را یکجا در نظر گیرد و کتابی بوجود آورد که فصیح ترین الفاظ، صحیح ترین معانی و بهترین نظم را استفاده کند: ان الله علی کل شیء قدیر (سوره بقره آیه ۱۰۶ شش) آری به نظر می رسد که سرّ عجز انسان در آوردن مثل قرآن و راز اعجاز این کتاب الهی در محدودیت علم و عقل بشر و نا محدود بودن علم و عقل خدا نهفته است: و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا (سوره اسراء آیه ۸۵).
و از این روست که هر چه علم بشر رشد کند و عقل و تفکر او قوی تر و عمیق گردد، بهتر می تواند، اسرار الفاظ، معانی و نظم قرآن را در یابد و بر اعجاب او نسبت به این کتاب آسمانی افزوده می شود، ولی هیچ گاه قادر نخواهد بود، مثل آن را بیاورد.
قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیراً
(سوره اسراء آیه ۸۸ ).