محمدهادی کریمی در گفتگویی تفصیلی بیان داشت⇐سینماگران مستقل اگر بتوانند هر ۵ سال یک بار هم فیلم بسازند باید خدا را شکر کنند/سانس های آثار مستقل را می گیرند تا فیلمهای خودشان رکورد بزند/جریان اصلی اکران را به شبه آتراکسیون های لاله زاری اختصاص داده اند تا اندیشه، فلج شود!/دو سین «سانسور» و «سرمایه» به مانند پتک، فردیت سینماگران مستقل را نشانه گرفته/به ظاهر شعار ارزشها و هنجارها می دهند اما با پول می شود سر سیبیل شاه، نقاره زد!!/ابتذال و سخافت هم مجوز دارد و هم خریدار!!/افتخار می کنم به تولید در بخش خصوصی؛ بدون رانت دولتی یا استفاده از پولهای سرگردان!!!
سینماروزان: در میان انبوه تولیداتی که حمایت ارگانی-مافیایی را از همان زمان تولید تا اکران پشت خود دارند همچنان هستند آثاری که به صورت مستقل و با تکیه بر داشته های تکنیکی-محتوایی خود به دنبال جلب مخاطبند؛ آثاری که حتی با حداقل سالن هم باز مخاطب جلب میکنند.
به گزارش سینماروزان «کمدی انسانی» از جمله چنین آثاری است که در آستانه جشنواره و در شرایطی که فقط ۱۰ سالن فول سانس داشت روی پرده رفت و بعد از گذشته دوهفته و نیم میلیاردی شدن به ناگاه به بهانه جشنواره تعداد سالنهایش به ۵ رسید(!) اما با همین ۵ سالن هم توانست فروش خود را به میلیارد برساند.
محمدهادی کریمی کارگردان «کمدی انسانی» که سالهاست در سینمای ایران فعالیت دارد و بیش از بیست سناریو برای کارگردانان مختلف نگاشته و تا اینجا ۵ فیلم هم ساخته است در گفتگویی تفصیلی با روزنامه «هنرمند» درباره سختیهای فعالیت مستقل در سینمای ایران سخن گفته است.
متن گفتگوی کریمی با «هنرمند» را بخوانید:
از زمان اکران آخرین فیلم شما تا به امروز ۵، ۶ سالی می گذرد، دلیل این غیبت چه بوده است؟
فیلمساز مستقلی که منابع بودجه همانند بعضی از همکارانش در اختیار ندارد، هر ۵ سال هم بتواند یک فیلم بسازد، باید خدارا شکر کند، اما فارغ از این نکته که حرف تازه ای نیست، بخشی از این ۵ سال درگیر ساخت و نمایش «ساکن طبقه ی وسط» بودم و از طرف دیگر فیلمنامه ای که به عشق ساختش لباس رزم بپوشم و سودای قماری دیگر را در سر بپرورانم وجود نداشت تا «کمدی انسانی» پیدایش شد و باز کار از کار گذشته بود و دوباره عشق …
چه شد که تصمیم به نگارش «کمدی انسانی» را گرفتید؟
«کمدی انسانی»؛ بیستمین فیلمنامه ی سینمایی من است که در سینمای حرفه ای ساخته شده و پنجمین فیلمی است که کارگردانی کرده ام و نخستین فیلمی است که مستقلا تهیه کرده ام، کاری که اگر متنش ذهنم را به تسخیر خود درنیاورده بود، تصمیم به فیلمسازی دوباره نمی گرفتم. حرف «کمدی انسانی» جدای از خود فیلم یعنی فرم و محتوا و ظرف و مظروفی که متحدا «کمدی انسانی» نام گرفته اند، نیست، حرف فیلم را هر کس پس از دیدن فیلم بسته به سن و حال و هوا و تجربه هایی که از سر گذرانده، برداشت می کند، یعنی نتیجه گیری خودش را خواهد داشت؛ نتیجه ای که چه بسا ده سال بعد با دیدن مجدد فیلم با دیدگاهی متفاوت، تغییر کند. مهم برای من این بود که صد دقیقه ی تمام قصه بگویم و قصه ام را هم خوب بگویم، حرف و پیام جایی خارج از این قصه نیست و فیلم منیفست نمی دهد. «کمدی انسانی»؛ یک فیلم قصه گو است که صد دقیقه قصه می گوید، شخصیت های متعددی دارد، بیش از ده شخصیت که هر کدام قصه ی خود را دارند، داستان بیوگرافیک فیلم در چهار دهه روایت می شود.
شما در این پروژه همزمان نویسنده، کارگردان و تهیه کننده بودید، این توامانی نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی چه دشواری هایی را برایتان به همراه داشت؟
برای اینکه زمان به هدر نرود و فیلم حتما ساخته شود و در تولیدش کم گذاشته نشود و سرو شکلش همانی باشد که در سایه ی خیالم، شکل کاملی از آنرا دیده بودم سه وظیفه ی تهیه، کارگردانی و تدوین را هم خودم برعهده گرفتم، گرچه سخت و طاقت فرسا بود چرا که این کار در بخش خصوصی و بدون برخورداری از امکانات و بودجه های رانتی و غیررانتی و پولهای سرگردان صورت می گرفت ، داستانی که می بایست در ۴ دهه روایت می شد آن هم وقتی بخش خصوصی در این سالها از محدوده ی دو آپارتمان برای روایت خرده جنایت های زن و شوهری بیرون نیامده است.
فیلم شما در دل تاریخی دوران دوم پهلوی روایت می شود، چه شد که آن برهه از تاریخ را به عنوان بستر روایتتان انتخاب کردید؟
«کمدی انسانی» فیلمی است درباره زندگی یک فرد و به واسطه آن که هر زندگی در ادوار و دهه های مختلف امتداد می یابد، داستان ما هم در طول چند دهه رخ می دهد و این به معنای تاریخی بودن داستان نیست گرچه برای نشان دادن هر دهه، تصاویر باید منطبق با حال و هوا و فضای آن دهه باشد؛ از بافت معماری و لباس گرفته تا اشیاء صحنه و رخدادهای اجتماعی ویژه آن دهه. از این رو «کمدی انسانی» می تواند یک فیلم جامعه شناختی باشد و نه تاریخی و حتی می توانم بگویم بیشتر بعد روان شناختی داستان می تواند مورد توجه باشد یعنی از خلال بُعد روان شناختی رشد یک پسر در خانواده، مدرسه و در کل پیرامونش به یک نگاه کلی می رسیم از جامعه ای که او در آن بزرگ شده و نیز اثری که او در بزرگسالی بر پیرامونش می گذارد.
چرا نام «کمدی انسانی» را برای فیلم برگزیدید؟ نامی که ما را به یاد مجموعه رمان های بالزاک که روایتگر اوضاع سیاسی و اجتماعی فرانسه در آن برهه از زمان است می اندازد.
به جز در عنوان مشابهتی با آثار همنام ندارد، گرچه هر نویسنده ای که این نام را برمیگزیند می خواهد تعریضی داشته باشد به داستان منظوم دانته و بگوید خرق عادت هایی که در روایت دوزخ و بهشت بر خلاف سنت پیشینیان به مخاطب می دهد، حالا بروز و ظهور دراماتیک تری در جامعه ی انسانی دارد. «کمدی انسانی» یک کمدی موقعیت از تکرار ناتمام یک وضعیت تراژیک مشابه برای یک فرد از جامعه ی انسانی است، همین کافی بود که نام «کمدی انسانی» در پی این کانسپت به ذهن خطور کند، هجویه ای توام با تلخ خند و زهر خند از موتیف های صعود و سقوط های پی درپی سیزیف وار که در یک اندازه نمای دیگر و از زاویه ی دیگر شاید تراژیک جلوه کند.
چرا شخصیت نقش اصلی داستان و همچنین سایر شخصیت ها نام ندارد؟
شخصیت ها نام ندارند چون نام به آنها می توانست ابعادی بدهد و حواشی در ذهن بیننده ایجاد کند که به هیچ عنوان مد نظر من نباشد، مثلا خاستگاه مذهبی و فکری واجتماعی ویژه ای را به خاطر نام شخصیت ها در قوه ی تخیل مخاطب آنهم از سر کلیشه رقم بزند، در حالی که برای من انسان مهم بود، من به مفاهیم که می تواند ازلی و ابدی باشد کار داشتم نه مصادیق … پس از هرگونه نامی برای آنکه حاشیه ای نامطلوب از خواسته ی من رقم نزند عامدانه پرهیز کردم، این انسانی است که مادر دارد، عشق دارد، مقام مافوق دارد، جوانی وکودکی از دست رفته دارد، خود ایده آل دارد و جاه طلبی و بلند پروازی و خودویرانگری … این حضرت انسان است… من و شماییم.
فیلم داستان انسانی پایبند به اخلاق، وجدان و انسانیت است با روحی حساس و طبعی هنرمند که در تقابل با جامعه ای که شبیه او نیست، می خواهد از ذاتش فاصله بگیرد اما در نهایت نمی تواند و به اصل خود باز می گردد، داستان شما نه در آن برهه تاریخی که داستان دگراندیشان و هنرمندان در تمام ادوار تاریخ است، چرا همواره انسان های دگر اندیش با چنین مصائبی در طول حیات خود روبرو هستند و این روال تا چه زمانی قرار است ادامه داشته باشد؟
مسئله ای که در فیلم مطرح شده از گذشته های دور وجود داشته و تا آینده نیز ادامه خواهد داشت، در تمامی ادوار مختلف بسیاری از افراد روابط خود را به جای آنکه براساس نقاط قوت دیگران شکل دهند، براساس نقاط ضعف فرد مقابلشان تعریف و مشخص کرده اند، مثلا همیشه کارفرمایانی هستند که زمان جذب کارگر به جای آنکه به توانایی ها و قدرت کارگر توجه کند بیشتر به این مساله توجه داشته که آن کارگر چه میزان حتی علیرغم تندرستی ضعف نفس و به تبع آن حرف شنوی صرف دارد و چقدر می تواند بر او به واسطه ی همین ضعف ها تسلط یابد. همین مساله باعث شده که مدام نقاط ضعف هر فرد برایش پررنگ شود چرا که عامل تبعیض ها، همین نقاط ضعف است و با آن می توان امتیازهای جعلی درست کرد چرا که نقاط ضعف هم ضعف واقعی نیست، بهانه ای است برای تبعیض های بعدی، در نتیجه ما شاهد افرادی هستیم که اکثرا افسرده هستند و به دنبال آن جامعه نیز افسرده و غمگین است. در چنین جامعه ای افراد دائما فکر می کنند که موقعیت کنونی شایسته و برازنده ی آنها نیست بلکه به وضعیت موجود تبعید شده اند و همیشه به دنبال یک وضعیت آرمانی می گردند بی آنکه بدانند این نقاط ضعف، ضعف واقعی آنها نیست بلکه تفاوتهای طبیعی است که با اکثریت دارند، ضعف اصلی زمانی است که این تفاوتها را نقطه ی ضعف حساب کنند. به این تاریخ اکران تبعید شدیم، از غربت این تبعید نگویم چرا که این روزها مظلوم نمایی مد روز شده و انقدر همه نقش قربانی را بازی کرده اند که من قربانی واقعی ترجیح می دهم فعلا زبان در کام نگه دارم…
این روزها آثار این چنینی در شبکه نمایش خانگی با اقبال بیشتری روبرو میشوند و به عنوان نمونه می توانم به اقبال مردم به سریال شهرزاد اشاره کنم که در ادامه سبب شد که باعث شد کاظم راست گفتار فیلم سینمایی آشوبش را در قالب یک سریال چهار قسمتی در شبکه نمایش خانگی عرضه کند، به نظر شما چنین تصمیمی برای توزیع «کمدی انسانی» شبکه نمایش خانگی چطور است؟
«کمدی انسانی» یک فیلم اجتماعی با رویکرد روانشناسانه است که خود را تاریخی نمی داند، از دیگر سو از ابتدا برای یک فیلم نود دقیقه ای نگاشته شده و به اجرا در آمده و موردی که شما می فرمایید به شکل مینی سریال پخش شود از اساس منتفی است…
این گروه بازیگران از زمان نگارش فیلم نامه در نظرتان بودند یا در جریان پیش تولید به نتیجه اصلی رسدید؟
معیارم در انتخاب بازیگران که خوشبختانه همه انتخاب های اولم بودند، نزدیکی به نقش و نیز توانایی های حرفه ای شان بود. خوشبختانه تیم بازیگری «کمدی انسانی» بسیار قدرتمند و در عین حال همگن و همسنگ ظاهر شده اند، یکدستی بازی تیم بازیگران از امتیازات آن است. هر چند کار با این تیم بازیگری که از چهار نسل مختلف بازیگری می آیند، جذابیت ها و مشکلات خاص خودش را دارد، جذابیتش در وهله ی نخست استفاده از بهترین هایی بود که هر کدام تجربه های خاص خود را طی این سال ها اندوخته اند و به خاطر نوع زیست متفاوتی که به خاطر تعلق به دهه های خاص دارند، نحوه ی حضورشان در حین ایفای نقش با یکدیگر متفاوت است و سختی کار این بود که بازی متوازنی از گروه بازیگری بگیری، مانند این که همنوایی سازهای مختلفی که هر کدام شکل و صدای متفاوتی دارند به خلق یک قطعه ی درست از لحاظ موسیقیایی منجر شود.
چه شد که آرمان درویش را برای بازی در نقش اصلی فیلم برگزیدید؟
آرمان بازیگر بسیار خوبی است، بسیار کوشا و علاقه مند به حضور موثر در فیلم، انرژی بسیار زیادی در کار گذاشت، ۴ ماه تمام بدنش را برای صحنه هایی که نیاز به تحرک زیاد داشت آماده کرد و از این رو در صحنه های فایت آماده تر از حریفان ورزشکارش ظاهر شد، در صحنه های دیگر هم انرژی زیادی به لحاظ روانی صرف بازی درستی از نقشی پیچیده و پر از اوج و فرود کرد که نتیجه اش بسیار مطلوب است.
شاعرانگی یکی از مولفه های آثار شما است که در سایر فیلم هایی سینمایی تان مانند «برف روی شیروانی داغ» هم دیده می شد، مولفه ای که گونه ای نو را در سینمای این روزهای ما در انداخته است، در روزگاری که آثار اجتماعی صرف، حرف اول را در سینمای ما می زند.
کاملا، «کمدی انسانی» هم به خاطر نوع کانسپت و بار عاطفی اش همانند فیلم «برف روی شیروانی داغ» به نظر می آید، البته نه از نظر نوع ملودرام بلکه به صورت ایماژهای شاعرانه در گرافیک بصری فیلم و همینطور میزانسن ها و جنس بازیها.
با توجه به بازه زمانی که داستان فیلم در آن روایت می شود، یعنی تاریخ معاصر به طبع مرحله لوکیشن یابی و تولید با دشوارهای بسیاری همراه بود، از لوکیشن های کار بگویید که چه اندازه ساخته شد با در نظر گرفتن دشواریهای پروداکشن کارهای تاریخ معاصری.
فیلمبرداری «کمدی انسانی» پنجاه روز در در ۲۵ لوکیشن اصلی و فرعی تهران و شهرک های حومه ی آن در مرداد و شهریور امسال به طول انجامید و برای فیلمبرداری در لوکیشن هایی که مربوط به دهه ی چهل و پنجاه می شد تا آنجا که می شد از دکور، ماکت و شهرک سینمایی پرهیز کردیم، چرا که خیابانها و نمادهای شهری دهه چهل و پنجاه در شهرک سینمایی وجود ندارد، از این رو برای نماهای عمومی شهرها و خیابانها، با در اختیار گرفتن «فاساد/نقشه بیرونی نماها»، بافت شهری آن دوره به شکل سه بُعدی ۳D ساخته شده و سپس با شبیه سازی جمعیتی (کراود سمولیشن) در فضای بیرونی این نماهای شهری که ساخته ایم، توانستیم به فضاهای مطلوب و مورد نظر برسیم.
خودتان را بیشتر فیلم نامه نویس می دانید یا کارگردان؟
چون بیشتر اهل خلوتم، دوست دارم خودم را نویسنده بدانم، نویسندگی نیاز به مجوز ندارد، سرمایه نمی خواهد، در همه حال البته با یک حال خوب، می توانی بنویسی، با کمترین هزینه و بدون هیچ سد و مانعی که هزاران هزارش هنگام فیلمسازی جلوی پایت و در مسیر راهت قرار می دهند. هر چند که نه نویسندگی و نه کارگردانی هیچکدام کسب و کار من نیستند.
آقای کریمی، فیلمسازی مستقل در کشور ما با دشوارهایی بسیاری روبرو است که گاه عرصه را بر فیلمسازان این حوزه بسیار تنگ و دشوار می کنند، شما به عنوان یک فیلمساز مستقل چگونه با این دشواری های مقابله می کنید؟
فیلمسازی کسب و کار من نیست، تا سوژه ای من را به لحاظ احساسی سرشار از خود نکند و بیقرارش نشوم به سراغش نمی روم، حال ممکن است این شیدایی با پسند و سلیقه ی دیگری چندان منطقی به نظر نیاید و بسیاری از محرومیت هایی که عمدا بر خود روا می دارم، غیر عقلایی به نظر برسد، که این می شود همان فردیتی که چه خوب باشد و چه بد از نان شب برای زیست نویسنده واجب تر است و باید در حراستش بکوشد، نقطه ی قوت این سبک زیست حرفه ای در این است که انتخاب می شوی به توسط سوژه ای که می خواهد با ساختنش تو را تصعید دهد و تو روندی مانند یک تراپی را با کاتارسیس و خلسه ی پالایشی پس از ساختش طی می کنی، اما مشکلاتش هم این است که متاسفانه خلوت داشتن و تمرکز گرفتن رسم این زمانه نیست و یهویی ها در هر زمینه ای در فورگراند و ویترین اند و با اقبال مردم و مسئولین و منتقدان بیشتر مواجه می شوند، اما مشکل اصلی زمانی رخ می دهد که تو می خواهی با فردیت خودت جلو بیایی و توسط دو سین معروف سانسور و سرمایه، ساندویچ و پرس می شوی و در می یابی همه شعار ارزشها و هنجارها را می دهند اما با پول می شود سر سیبیل شاه نقاره زد … و سرمایه و سانسور دیگر دو لبه ی قیچی نمی شوند بلکه دسته و سر یک پتک هستند که قرار است بر سر فردیت تو حتی اگر با کانسپت های تجاری از نوع سینمایی اش هم آمده باشی فرود آید چون فقط ابتذال و سخافت هم مجوز دارد و هم خریدار …
ماجرای مافیای اکران و مشکلاتی که فیلم سازان مستقل در حوزه اکران با آن دست و پنجه نرم می کنند یکی دیگر از مشکلات این روزهای سینما است، این مسئله در اکران فیلم شما چگونه بروز و ظهور پیدا کرد؟
مافیا که نیست، مافیا محترم تر از این حرفهاست و پرنسیپ های خود را دارند، بهتر است از لفظ زد وبند استفاده شود … سانس های فیلمی که سرگروه دارد را می گیرند تا فیلم خودشان در سه روز اول نمایش مثلا رکورد بزند … نه حدیث ناگفته ای است و نه نامکرر، انقدر این تراژدی تکرار شده که به کمدی تبدیل شده و به نظرم صحبت از این موقعیت کمیک بیشتر قبح قضیه را می برد…
بخش غالب سینمای ما در سال های اخیر به آثاری در ژانر اجتماعی با تم آسیب ها اختصاص پیدا کرده و ژانرهای دیگر در سینمای ما بسیار کم شده است، شما دلیل این اتفاق را چه می دانید و تا چه زمانی قرار است این ماجرای تک ژانری شدن سینما ادمه پیدا کند؟
سینمای جدی را در این سال ها آتراکسیون فلج کرده، این که می گویم سینمای جدی یعنی سینمای استاندارد نه هر تله فیلمی که مجوز سینمایی داشته یا بعدا گرفته، نه هر چیزی که برای تنزل سطح سلیقه و پسند مخاطب سرهم بندی شده، که قاعدتا فیلم های کمدی استاندارد هم داخل این مجموعه فیلم های جدی است. جریان اصلی اکران و به تبع آن تولید به ساخت این شبه آتراکسیون های لاله زاری بعد کودتا تخصیص یافته و این یک خطر بسیار بزرگ است ، وقتی ابتذال به میدان بیاید که اندیشه ی مخالف من را فلج کند، توانایی فلج و فشل کردن بروز و ظهور اندیشه ی من را هم خواهد داشت، این روزها تماشاگران فهیم و جدی و دلسوز و دقیق سینما را خانه نشین کرده اند تا میدان را با حیله و ترفند برای ابتذال خالی کنند، در حالی که کافی است چند پردیس سینمایی به شکل پاتوق های فرهنگی به راه بیفتد و تماشاگران واقعی که گمان می کنند سینمای ایران کاملا مضمحل شده را با تولیدات ارزشمند و استاندارد دوباره آشنا کنند، اما چگونه؟ با تعداد معدود تیزر رایگان؟ یا امکانات تبلیغات شهری در حد صفر!!؟