نگاه روسیه به بحران در شبه جزیره کره
ایراس: در هفته های اخیر با بالا گرفتن بحران در شبه جزیره کره، روسیه نیز درگیر این بحران شده است. از یک سو این کشور متهم شد که در دستیابی کره شمالی به فناوری موشکی نقش داشته است و از سوی دیگر تلویحا از روسیه خواسته شد که نقش میانجی را در منازعه آمریکا و کره شمالی ایفا کند. در عین حال آمریکا تحریم های جدیدی بر علیه شرکت های روسی طرف همکاری کره شمالی وضع کرد. پس از آن با آزمایش موشکی کره شمالی بر فراز خاک ژاپن و آزمایش بمب هیدروژنی توسط این کشور، روسیه بیش از پیش درگیر این بحران شد. با این وجود در واکنش به آزمایش موشکی بر فراز خاک ژاپن، معاون وزیر خارجه روسیه سرگی ریابکوف، کره جنوبی، ژاپن و آمریکا را متهم کرد که با اقدامات و تمرینات نظامی خود پیونگ یانگ را تحریک کرده اند. ولادیمیر پوتین نیز روز سه شنبه در واکنش به اقدامات آمریکا برای تحریم شدیدتر کره شمالی اظهار داشت که کره شمالی تا زمانی که احساس امنیت نکند برنامه هسته ای خود را رها نخواهد کرد. این دیدگاه مقامات روسیه حتی در مقایسه با سایر حامیان اصلی کره شمالی مانند چین منحصر به فرد است. نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه روسیه در خصوص بحران در شبه جزیره کره می پردازد ...
ایراس : در هفته های اخیر با بالا گرفتن بحران در شبه جزیره کره، روسیه نیز درگیر این بحران شده است. از یک سو این کشور متهم شد که در دستیابی کره شمالی به فناوری موشکی نقش داشته است و از سوی دیگر تلویحا از روسیه خواسته شد که نقش میانجی را در منازعه آمریکا و کره شمالی ایفا کند. در عین حال آمریکا تحریم های جدیدی بر علیه شرکت های روسی طرف همکاری کره شمالی وضع کرد. پس از آن با آزمایش موشکی کره شمالی بر فراز خاک ژاپن و آزمایش بمب هیدروژنی توسط این کشور، روسیه بیش از پیش درگیر این بحران شد. با این وجود در واکنش به آزمایش موشکی بر فراز خاک ژاپن، معاون وزیر خارجه روسیه سرگی ریابکوف، کره جنوبی، ژاپن و آمریکا را متهم کرد که با اقدامات و تمرینات نظامی خود پیونگ یانگ را تحریک کرده اند (1). ولادیمیر پوتین نیز روز سه شنبه در واکنش به اقدامات آمریکا برای تحریم شدیدتر کره شمالی اظهار داشت که کره شمالی تا زمانی که احساس امنیت نکند برنامه هسته ای خود را رها نخواهد کرد. این دیدگاه مقامات روسیه حتی در مقایسه با سایر حامیان اصلی کره شمالی مانند چین منحصر به فرد است. نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه روسیه در خصوص بحران در شبه جزیره کره می پردازد.
درک روسیه از بحران در شبه جزیره کره
نگاه روسیه به تحولات در شبه جزیره کره با نگاه سایر بازیگران منطقه ای و بین المللی متفاوت است. دیدگاه روسیه حتی با دیدگاه چین نیز تفاوت زیادی دارد. در حالی که چین متاثر از تاریخ روابط دو سرزمین از قدرت گرفتن کره شمالی چندان خشنود نیست، روسیه راحت تر توانسته است وجود یک قدرت اتمی در کنار خود را بپذیرد. به طور کلی روس ها ریشه مشکلات در روابط کره شمالی و آمریکا را برنامه موشکی و سلاح هسته ای کره شمالی نمی دانند. از نظر آن ها فعالیت های کره شمالی تحریک کننده نیست بلکه واکنشی است. زیرا این کشور خود را در حلقه دشمنانش در محاصره می بیند و این دلیلی موجه برای دستیابی به سلاح هسته ای و فناوری موشکی است. در مقابل از نگاه روس ها کره جنوبی مقصر اصلی این بحران و دارای رفتار تهاجمی است. برای مثال کنستانتین آسمولوف پژوهشگر مرکز مطالعات کره آکادمی علوم روسیه می نویسد: "از دید کره جنوبی که در قانون اساسی این کشور و برخی قوانین دیگر هم آمده است، سرزمین جمهوری کره شامل شبه جزیره کره و جزایر مجاور است اما قسمت شمالی تحت کنترل یک سازمان ضددولتی است. درتمرینات نظامی گسترده کره جنوبی نیز فعالیت های دفاعی تمرین نمی شود بلکه تمرینات تهاجمی انجام می شود. کره جنوبی از طریق اداره استان پنجم شمالی بر کره شمالی به طور نمادین حکومت می کند و اتحاد دو کشور تنها به عنوان جمهوری کره بزرگتر نگریسته می شود." (2) آسمولوف همچنین به تبلیغات خصمانه بر علیه کره شمالی در رسانه های آمریکایی و غربی و تلاش برای نشان دادن چهره ای شیطانی از پیونگ یانگ اشاره می کند و از نشر اخباری مانند دادن متامفتامین به کارگران برای توجیه سرعت فعالیت های ساخت و ساز در کره شمالی به عنوان مثالی برای این تبلیغات یاد می کند.
گئورگ میرزایان پژوهشگر سیاسی و همکار دانشگاه دولتی علوم انسانی مسکو نیز سلاح هسته ای را برای کره شمالی حیاتی می داند. به گفته وی اقتصاد کره شمالی قابل رقابت با کره جنوبی نیست و این کشور توان پرداخت هزینه های نظامی در بخش های متعدد نظامی را ندارد. در نتیجه برای دستیابی به امنیت در برابر آمریکا و غرب با بودجه های دفاعی کلان، تنها گزینه پیونگ یانگ سلاح هسته ای است. این تحلیل به طور ضمنی سیاست تحریم آمریکا را عاملی در جهت تمرکز بیشتر کره شمالی بر روی سلاح هسته ای معرفی می کند. همچنین به گفته وی در شرایط فعلی دستیابی به توافقی مانند دهه 90 دشوار است. زیرا ترامپ همواره در حال نزاع با کنگره است و در نتیجه به سرانجام رسیدن چنین توافقات استراتژیکی غیرممکن است. به علاوه توافق دهه 90 زمانی به دست آمد که تجربیات جامعه بین الملل از یوگسلاوی، لیبی، عراق و سوریه وجود نداشت؛ یعنی کشورهایی که حکومت آن ها فقط به دلیل متفاوت بودن از غرب و ناتوانی برای حفاظت از خود سرنگون شدند. به گفته میرزایان با این تجربیات کره شمالی به این نتیجه رسیده است که هدف اصلی آمریکا تغییر رژیم در این کشور است. و تضمین بقای کره شمالی سلاح هسته ای است (3).
آسمولوف پژوهشگر مرکز مطالعات کره آکادمی علوم روسیه نیز به این نکته اشاره می کند که طبق معاهده 1953 آمریکا و کره جنوبی در صورت هرگونه حمله توسط کره شمالی، آمریکا موظف است به هر وسیله ممکن از کره جنوبی دفاع کند در حالی که کره شمالی چنین متحدی ندارد. به علاوه کره شمالی شانس درخواست کمک از سازمان های حقوق بین الملل - که البته به گفته وی از زمان تجاوز به یوگوسلاوی خود را بی اعتبار کردند - را نیز ندارد. به گفته وی مجموعه این شرایط، انتخابی برای کره شمالی باقی نمی گذارد. بنابراین استراتژی این کشور حداکثر سرمایه گذاری روی توانایی موشک های هسته ای است تا به سطح "دفاع قابل اتکا" برسد که پس از آن تلاش برای حل بحران کره شمالی با زور با پاسخ اتمی این کشور مواجه خواهد شد (4). در مجموع به گفته الکساندر گابواف کارشناس مرکز کارنگی مقامات روسیه تلاش کره شمالی برای گسترش برنامه هسته ای را تلاشی قابل درک از یک کشور ضعیف و در انزوا برای محافظت از خود در برابر دشمنان قدرتمند می دانند (5).
در عین حال روس ها تهدیدات ناشی از وجود یک کشور هسته ای جدید در منطقه را نیز درک می کنند. کره هسته ای نه فقط تهدیدی برای منطقه بلکه خطری برای نظام امنیتی جهان است. زیرا این کشور آینده ای از نظر رفاه اقتصادی ندارد و بنابراین چیزی برای از دست دادن ندارد. این اشاره ای به ناکارآمدی و حتی تاثیر معکوس تحریم های آمریکاست. همچنین به گفته وی هسته ای شدن این کشور ضربه ای به رژیم منع اشاعه سلاح های هسته ای است. زیرا این کشور ابایی از فروش هیچ گونه سلاحی ندارد و برای مثال با انتقال تکنولوژی موشکی به پاکستان فناوری لازم برای توسعه سلاح های هسته ای خود را بدست آورد. از سوی دیگر با تثبیت جایگاه این کشور به عنوان یک قدرت هسته ای، تمایل برای کسب سلاح هسته ای در کره جنوبی افزایش خواهد یافت و احتمالا دستیابی ژاپن به این تسلیحات نیز اجتناب ناپذیر است. به گفته میرزایان از آنجا که رهبری کره حاضر به گفتگو برای چشم پوشی از سلاح هسته ای نیست برای آمریکا تنها دو گزینه باقی می ماند: تغیر رژیم و عملیات نظامی (6).
طبیعی است که هیچ یک از این رویدادها خوشایند روسیه نیست. روسیه با ژاپن بر سر چهار جزیره اختلاف مرزی دارد و یکی از دلایل تحمل این وضعیت از سوی ژاپن ضعف نظامی است. طبیعی است که تلاش ژاپن برای دستیابی به سلاح هسته ای در آینده این معادله را تغییر خواهد داد. عملیات نظامی آمریکا در کره شمالی و یا تغییر رژیم در این کشور نیز در درازمدت تهدیدی برای امنیت روسیه محسوب می شود. در کنار این موارد روس ها کشیده شدن جنگ ولو به صورت ناخواسته به بخش هایی از شرق روسیه را نیز نادیده نمی گیرند. برای مثال آسمولوف پژوهشگر مرکز مطالعات کره آکادمی علوم روسیه نیز معتقد است که اگر آمریکا جنگ را به سمت روسیه یا چین بکشاند آنها ناچار به واکنش هستند و ممکن است جنگ بزرگی آغاز شود. به گفته وی هر نوع منازعه جدی در شبه جزیره کره به روسیه نیز کشیده می شود. به گفته وی حتی اگر هیچ یک از جنگ افزارهای آمریکا وارد سرزمین روسیه نشود بحران آوارگان و یا آلودگی سرزمین در اثر استفاده از سلاح های هسته ای یا حمله به تاسیسات هسته ای می تواند بر روسیه نیز تاثیر بگذارد (7).
به علاوه با بحران کره حوزه دیگری برای تقابل روسیه و آمریکا ایجاد می شود. تحریم روسیه و چین یکی از نمودهای این تقابل است. در هفته های اخیر آمریکا چند شرکت از جمله دو شرکت روسی را به اتهام نقض تحریم های کره شمالی در لیست سیاه خود قرار داد. از سوی دیگر منابع غربی گزارش هایی درباره احتمال تاثیرپذیری موشک های کره شمالی از فناوری روسی منتشر کردند. اگرچه این گزارش ها کارخانه ای اوکراینی را متهم اصلی درز اطلاعات موبوط به ساخت موشک قلمداد کردند اما حداقل در مورد ناامن کردن شرق اوکراین یعنی محل استقرار کارخانه تلویحا روسیه را مقصر دانستند. بر اساس مقاله نیویورک تایمز که مبتنی بر گزارش موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک بود پیشرفت سریع برنامه موشکی کره شمالی تنها با کمک منابع خارجی ممکن شده است. به نوشته این روزنامه، موشک های کره شمالی با استفاده از موتورهای سوخت مایع مرتبط با موتورهای آر دی 250 شوروی سابق ساخته شده اند. این موسسه منشا انتقال این تکنولوژی را کارخانه ساخت موتور راکت های روسی "انرگوماش" و یا کارخانه اوکراینی "کی بی یوژنف" معرفی کرد. کارخانه اوکراینی در دنیپرو در اوکراین قرار دارد که درصدد جدایی از اوکراین و پیوستن به روسیه است (8).
بعد از آن الکساندر تورچینف دبیر شورای امنیت و دفاع ملی اوکراین سرویس های مخفی روسیه را متهم کرد که برای سرپوش گذاشتن بر نقش خود در برنامه موشکی کره شمالی این موج را علیه اوکراین به راه انداخته اند. کارخانه اوکراینی مورد اتهام نیز این گزارش را رد کرد. این در حالیست که دولت ترامپ در حال بررسی احتمال ارسال سلاح به اوکراین از جمله موشک های ضد تانک برای مقابله با حملات روسیه است و مقامات اوکراینی این گزارش را جنگ روانی روسیه بر علیه اوکراین برای جلوگیری از ارسال سلاح از آمریکا به اوکراین دانستند (9). با وجود این گزارش ها جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا در سفر روز پنج شنبه به اوکراین موافقت ضمنی خود را برای ارسال سلاح به اوکراین اعلام کرد (10). در واقع ممکن است آمریکا به جبران ناتوانی خود در حل مساله کره شمالی و ناخشنودی از سطح همکاری روسیه در این موضوع، به اقدامات تحریک آمیز در مرزهای غربی روسیه و شرق اوکراین بپردازد.
راه حل روسی برای بحران کره
راه حل روسیه برای بحران کره به جز ممانعت از وقوع جنگ در کنار مرزهای این کشور، حفظ نفوذ نسبی روسیه در کره شمالی را نیز دنبال می کند. برای مثال اولگ کیریانف پژوهشگر مطالعات کره معتقد است که با وجود تحریم های بین المللی و تلاش های خارجی برای تضعیف حکومت کره شمالی، نشانه ای جدی از عدم ثبات در این کشور دیده نمی شود. به گفته وی منازعه در شبه جزیره کره طی سال ها به صورت دوره ای به سمت یک جنگ آشکار پیش رفته است. اما مهم ترین نتیجه ای که بعد از پنج سال حکومت کیم جونگ اون می توان گرفت این است که کره شمالی در آینده نزدیک کشوری مستقل باقی خواهد ماند و رهبری آن به خوبی بر اوضاع تسلط دارد. وی تمام پیش بینی ها درباره ضعف موقعیت کیم جونگ اون و فروپاشی قریب الوقوع نظام حاکم بر این کشور را رد می کند و معتقد است یکی از مهم ترین اقدامات تاکتیکی در خصوص بحران کره در شرایط فعلی، ایجاد یک مسیر ارتباطی مستقیم با رهبر این کشور به عنوان تنها منبع تصمیم گیری در این کشور است (11).
والری سوخینین سفیر سابق روسیه در کره شمالی نیز هشدار می دهد که حمایت روسیه در کنار چین از تحریم های اخیر شورای امنیت نفوذ روسیه در این کشور را تضعیف می کند. بعد از فروپاشی شوروی، روسیه قرارداد دوستی با کره شمالی را جایگزین قرارداد اتحاد با این کشور کرد که بند مربوط به دفاع از کره شمالی در صورت حمله در آن حذف شده بود. به گفته سوخینین از آن زمان کره شمالی انتظاراتش را از روسیه کاهش داد اما در اظهارات تند خود هرگز روسیه را متهم نکرد و یا هدف قرار نداد. اما اخیرا پیونگ یانگ با نام بردن از روسیه برای اولین بار این کشور را به خاطر تعظیم در برابر آمریکا و حمایت از واشنگتن مورد انتقاد قرار داد. به گفته سوخینین اگر این وضع ادامه پیدا کند کره شمالی ممکن است از روسیه دور شود و پاسخ آن ها به این احساس انزوا توسعه برنامه هسته ای است (12).
به عنوان راه حلی کوتاه مدت برای بحران فعلی، مقامات روسیه همراه با مقامات چین در دیدار وزاری خارجه دو کشور در مسکو در چهارم جولای طرح توقف هم زمان آزمایش های موشکی کره شمالی و تمرینات نظامی آمریکا و کره شمالی را ارائه کردند. ولادیمیر پوتین نیز در سخنان اخیر خود ارزش تحریم را به عنوان راه حلی برای حل این بحران زیر سوال برد. اگرچه با مشاهده ناتوانی آمریکا در مقابله با اقدامات پیونگ یانگ، روسیه جسارت بیشتری برای مخالفت در برابر اقدامات آمریکا یافته است، اما با این وجود مسکو به محدودیت های خود در حل این بحران واقف است. به گفته آلکسی ماکارکین توانایی روسیه برای میانجیگری در این بحران با حضور هم زمان دو رهبر بلندپرواز در راس قدرت در آمریکا و کره شمالی محدود شده است. به گفته وی قبلا مسکو و پکن می توانستند دو طرف را بر سر میز مذاکره بکشانند و بر سر برخی مسائل توافق کنند. اما اکنون از یکسو کیم جونگ اون مجبور است که خود را به ژنرال ها و وفادارانش ثابت کند و از سوی دیگر ترامپ فردی است که با حمله به پایگاه نظامی سوریه در بهار، بی تجربگی خود را در سیاست نشان داده است. در این شرایط اوضاع قابل پیش بینی نیست. به علاوه در شرایطی که چین نمی تواند بر کره شمالی فشار وارد کند، برای روسیه به مراتب دشوارتر است که نقش میانجی را برای حفظ صلح بازی کند. بنابراین تنها راه صبر کردن و آماده شدن برای سناریوهایی استکه حتی ممکن است ناخوشایند باشند (13).
در عین حال به عنوان یک راه حل بلندمدت می توان گفت که اگرچه روسیه، کره شمالی را به عنوان یک قدرت هسته ای به رسمیت نشناخته و از قطعنامه های سازمان ملل حمایت می کند اما بسیاری از مقامات سیاست خارجی روسیه بر این باور هستند که تنها گزینه واقع بینانه برای حل بحران، به رسمیت شناختن عملی قدرت اتمی این کشور مانند هند و پاکستان است؛ بدون شناسایی رسمی و در عین حال بدون تلاش برای خلع سلاح این کشور. برای مثال به گفته سوخینین سفیر سابق روسیه در پیونگ یانگ هدف کره شمالی این است که آن را به عنوان دارنده سلاح اتمی بپذیرند ولو به صورت غیر رسمی مانند هند، پاکستان و اسراییل. به گفته وی کره شمالی تهدیدی برای روسیه و چین نیست اما در عین حال این روند نباید ادامه یابد و اشاعه بیشتری در حوزه سلاح های هسته ای صورت گیرد (14).
در مجموع می توان گفت تنها راه حل بحران کره از نظر روسیه کمک به رشد اقتصادی کره شمالی و گفتگوی مستقیم آمریکا و کره شمالی است. شاید به همین علت است که بر خلاف چین که در هفته های اخیر تحریم های شدیدی بر علیه کره شمالی وضع کرده است و حتی حضور افراد کره شمالی در قالب کسب و کارهای خصوصی را در چین ممنوع کرده است، روسیه به نظر نمی رسد قصد چنین کاری را داشته باشد. در روسیه در هفته های اخیر و در اوج بحران در شبه جزیره کره، اولین آژانس مسافرتی کره شمالی بازگشایی شد و در این مراسم، مقامات کره شمالی با تضمین امنیت گردشگران روس اعلام کردند که زمان صدور ویزا برای اتباع روس از دو تا سه هفته به سه تا پنج روز کاهش خواهد یافت (15). در مجموع به نظر می رسد راه حل روسیه مبتنی بر خویشتنداری طرف های مقابل کره شمالی است تا در درازمدت زمینه پذیرش پیونگ یانگ با سلاح هسته ای محدود و کنترل شده در جامعه بین الملل فراهم شود.
یادداشت ها :
1- “U.S. Provoked North Korea into Firing Missile Over Japan, Says Russia”, Damien Sharkov, Newsweek, August 29, 2017: http://www.newsweek.com/us-provoked-north-korea-fire-missile-says-russia-656242
2- “Выбор из зол”, Константин Асмолов, 7 августа 2017, http://www.globalaffairs.ru/global-processes/Vybor-iz-zol-18882
3- "Предчувствие ядерной войны: почему США не могут договориться с КНДР”, РИА Новости, Геворг Мирзаян, August 11, 2017: https://ria.ru/analytics/20170811/1500213755.html
4- “Выбор из зол”, Константин Асмолов, 7 августа 2017, http://www.globalaffairs.ru/global-processes/Vybor-iz-zol-18882
5- “US sees opportunity in closer Russia-North Korea ties”, Kathrin Hille and Katrina Manson, Financial Times, August 16, 2017: https://www.ft.com/content/a829149a-8147-11e7-94e2-c5b903247afd
6- “Предчувствие ядерной войны: почему США не могут договориться с КНДР”, РИА Новости, Геворг Мирзаян, August 11, 2017: https://ria.ru/analytics/20170811/1500213755.html
7- "Выбор из зол”, Константин Асмолов, 7 августа 2017, http://www.globalaffairs.ru/global-processes/Vybor-iz-zol-18882
8- "North Korea’s New Missiles Came from Ukraine and Russia, Report Claims”, Greg Price, Newsweek, August 14, 2017: http://www.newsweek.com/north-korea-north-korea-missiles-north-korea-nuclear-north-korea-missiles-650504
9- “Ukraine Denies Supplying North Korea with Missile Technology, Alleges Russia to Blame”, Christopher Miller, Radio Free Europe/ Radio Liberty, Aug 15, 2017: https://www.rferl.org/a/ukraine-denies-supply-north-korea-missile-technology/28675992.html
10- “Defense Secretary Mattis promises support to Ukraine, says reviewing lethal aid”, Idrees Ali and Pavel Polityuk, Reuters, August 24, 2017: https://www.reuters.com/article/us-usa-ukraine-mattis-idUSKCN1B415F
11- “Первая пятилетка «Кима Третьего»”, Олег Кирьянов, 4 августа, 2017: http://www.globalaffairs.ru/global-processes/Pervaya-pyatiletka-Kima-Tretego-18881
12- "US sees opportunity in closer Russia-North Korea ties”, Kathrin Hille and Katrina Manson, Financial Times, August 16, 2017: https://www.ft.com/content/a829149a-8147-11e7-94e2-c5b903247afd
13- “Что будет делать Россия в случае войны США и КНДР” 11 августа 2017: http://www.mk.ru/politics/2017/08/11/chto-budet-delat-rossiya-v-sluchae-voyny-ssha-i-kndr.html
14- "US sees opportunity in closer Russia-North Korea ties”, Kathrin Hille and Katrina Manson, Financial Times, August 16, 2017: https://www.ft.com/content/a829149a-8147-11e7-94e2-c5b903247afd
15- “В России открыли первое турагентство Северной Кореи”, 24 авг: http://www.rbc.ru/rbcfreenews/599ec2519a79472463fd5a9f