خرس سیاه آسیایی در خطر انقراض
خرس سیاه بلوچی که بومی ها به آن «مم بلوچی» یا «هرس» می گویند، در خطر انقراض قرار دارد اما دریغ از فریادی برای خرس سیاه!
از میان هشت گونه خرسی که در دنیا هست، قهوه ای و سیاهش در ایران زندگی می کند؛ خرس قهوه ای مدام در درگیری با شکارچی ها و کشاورزان و در تصادف با خودرو ها کشته می شود و خرس سیاه هم تنها در پاکستان و جنوب شرقی ایران دیده وجود دارد و کسی نمی داند چند تا از آن باقی مانده است.
خرس سیاه آسیایی (یا خرس سیاه تبتی یا خرس ماه یا خرس یقه دار) گونه ای خرس در اندازه متوسط است که روی قفسه ی سینه اش لکه سفیدی به علامت V نقش بسته است.
این خرس به خوبی برای زندگی بر روی درخت انطباق یافته و در مناطق وسیعی از جنوب آسیا، شمال شرق چین، خاور دور روسیه و ژاپن زندگی می کند. آی یوسی ان این حیوان را در فهرست گونه های در خطر انقراض و در رده ی آسیب پذیر قرار داده است که بیشتر به دلیل جنگل زدایی و شکار این حیوان برای استفاده از برخی اعضای بدن اوست.
خرس سیاه شباهت ریخت شناسانه بسیار زیادی با خرس های ما قبل تاریخ دارد و برخی دانشمندان وی را نیای دیگر گونه های امروزین خرس می دانند. خرس سیاه هرچند بیشتر گیاه خوار است اما رفتاری پرخاش گرانه نسبت به انسان دارد و حمله ی بدون هشدار این حیوان به آدمی بارها گزارش شده است.
خرس سیاه آسیایی شبگرد است و بر خلاف دیگر همنوعان خود خواب زمستانی ندارد. عمر آن حدود ۲۵ است و ۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتی متر طول و ۵۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم وزن دارد و علاوه بر مواد گیاهی، از حیوانات و حشرات، مهره داران کوچک، نوزاد پستانداران و گاهی اوقات دام اهلی تغذیه می کند. این خرس معمولاً در اواخر تابستان جفت گیری می کند و پس از حدود هفت ماه دو توله می زاید.
هیچ کس دقیقا نمی داند چند خرس سیاه آسیایی در ایران باقی مانده اما تعدادش به قدری کم شده که در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت در طبقه در آستانه انقراض جای گرفته است. کرمان ، سیستان وبلوچستان و هرمزگان تنها زیستگاه های باقیمانده خرس سیاه آسیایی اند؛ حیوانی با گوش هایی بزرگ، موهایی بلند، لکه سفیدی وسط سینه و جثه ای کوچک تر از خرس قهوه ای. آنها شبانه به نخلستان ها و باغ های میوه سر می زنند و بومی ها اسمشان را این طور صدا می کنند: «مَم بلوچی» یا «هرس».
از میان هشت گونه خرسی که در دنیا هست، قهوه ای و سیاهش در ایران زندگی می کند؛ خرس قهوه ای مدام در درگیری با شکارچی ها و کشاورزان و در تصادف با خودرو ها کشته می شود و خرس سیاه که دیگر به پاکستان و جنوب شرقی ایران محدود شده و هم اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN RED LIST) در طبقه ی در آستانه ی انقراض (CR) قرار دارد و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقی مانده جمعیت این گونه در کشور در دست نیست.
«کیوان هوشمند» مدیر دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران می گوید:
خطر انقراض این گونه شاید بیشتر از یوزپلنگ باشد، هرچند هر دوی این گونه ها در یک سطح ارزش قرار دارند.
هوشمند با اشاره به این که خرس سیاه بشدت در معرض انقراض است، می گوید:
آمار درستی از این گونه وجود ندارد و پیش بینی می شود تعدادشان به کمتر از چند ١٠ تا رسیده باشد.
خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی خیلی بیشتر از خرس سیاه بلوچی سروصدا کرده و چنان شده که چندین و چند کمپین به راه افتاده تا صدای یوز باشد اما دریغ از فریادی برای خرس سیاه!
خشکسالی زیستگاه های جنگلی خرس سیاه را از بین برده است، زمین های کشاورزی و به ویژه باغ ها گسترده شده اند و بسیاری از درختان جنگلی برای مصرف به عنوان سوخت قطع شده و دام ها به زیستگاه های خرس هجوم می برند. برای همین است که تقابل مردم محلی و خرس سیاه بیشتر شده است. خرس های سیاه کندوهای عسل را تخریب می کنند، به باغ ها خسارت می زنند، به دام ها و در بعضی موارد به انسان حمله می کنند. همه این ها باعث شده خیلی از مردم بومی از «مم بلوچی» کینه به دل بگیرند و زنده بودنش را نخواهند.
مهدی چلانی، کارگردان فیلم مستند «مم، خرس بلوچی» می گوید:
این حیوان یکی از آرام ترین گونه هاست. اگر تعارضی هم با این حیوان اتفاق می افتد، از طرف انسان است. انسانی که زیستگاه این گونه را تنگ کرده و منابع غذایی آن را کم کرده است. مم بلوچی بسیار منزوی است و به هر طریقی که شده، از انسان دوری می کند. این ویژگی خرس سیاه آسیایی درحالی است که در عین حال بشدت به انسان وابسته است. مهم ترین منبع غذایی این گونه خرماست که ۸۵ درصد رژیم غذایی آن را در برمی گیرد. میوه های باغی هم در درجه دوم است. آنها خرما را در کرمان و بلوچستان و میوه را در باغ های هرمزگان که میان این دو منطقه قرار گرفته، هم میوه دارد و هم خرما. آنها بیشتر به امنیت اهمیت می دهند تا غذا، برای همین دنبال نخلستان ها و باغ های دنجی می گردند که فاصله زیادی از هم دارند.